Papiery wartoà Âciowe sàszczególnymi dokumentami stwierdzajàcymi istnienie okreà Âlonego prawa majàtkowego (najczÃÂà Âciej wierzytelnoà Âci) w taki sposób, à ¼e posiadanie dokumentu staje siàniezbÃÂdne do realizacji prawa. Za papier wartoà Âciowy uwaà ¼a siàtaki dokument, który zawiera w swej treà Âci pewne prawa, a realizacja ich nastàpi pod warunkiem przedstawienia go dà Âuà ¼nikowi.
Papiery wartoà Âciowe speà Âniajàwiele waà ¼nych funkcji w obrocie gospodarczym.
Oto kilka podstawowych funkcji papierów wartoà Âciowych:
funkcja kredytowa
funkcja pà Âatnicza
funkcja legitymacyjna
funkcja obiegowa
funkcja gwarancyjna
Papiery wartoà Âciowe sàdzielone na kilka rodzajów.
Oto podziaà Ây najczÃÂà Âciej spotykane i jednoczeà Ânie praktycznie rozrÃ³à ¼nienie papierów:
1. Ze wzglÃÂdu na rodzaj prawa jakie zawarto w ich treà Âci:
prawo do pieniÃÂdzy (weksle, czeki)
prawo do towarów (dowód skà Âadu, warrant)
2. Ze wzglÃÂdu na sposób oznaczenia osoby uprawnionej:
na okaziciela (bezimienne) - przenoszenie prawa wà Âasnoà Âci ogranicza siàdo przekazania dokumentów miÃÂdzy kontrahentami
imienne - ich wà Âasnoà Âàmoà ¼na przenosiàtylko na podstawie cesji, tj. pisemnego zrzeczenia siàuprawnieà  wynikajàcych z dokumentu na rzecz innej osoby
na zlecenie - zawierajàwskazania wà Âaà Âciciela, ale moà ¼liwe jest przenoszenie praw z nich wynikajàcych na inne osoby w formie indosu
3. Ze wzglÃÂdu na rodzaj dochodu:
o ustalonym dochodzie - wyznaczonym w stosunku do nominalnej wartoà Âci dokumentu, przewaà ¼nie w formie stopy procentowej ( obligacje, listy zastawne, bony skarbowe itp.)
o zmiennym dochodzie - zaleà ¼nym od zyskownoà Âci przedsiÃÂwziÃÂcia, w którego finansowanie zaangaà ¼owano à Ârodki uzyskane z emisji papierów wartoà Âciowych (akcje, certyfikaty inwestycyjne)
4. W zaleà ¼noà Âci od korzyà Âci jakie przynosi posà Âugiwanie siàpapierami wartoà Âciowymi:
sà Âuà ¼Ã ce celom rozliczeniowym - uà Âatwiajàobieg pieniÃÂdzy (czek) a takà ¼e speà Âniajàfunkcje kredytowe (weksel)
przynoszàce okreà Âlony dochód od kapitaà Âu reprezentowanego przez dokument, tzw. lokacyjne papiery wartoà Âciowe
5. Ze wzglÃÂdu na charakter lokaty:
udziaà Âowe - trwaà Âe zaangaà ¼owane lokaty, które przeksztaà Âca siàw kapitaà  wà Âasny emitenta (akcje)
poà ¼yczkowe - forma poà ¼yczki kapitaà Âu na jakià  okreà Âlony czas, po upà Âywie którego podlega on zwrotowi wà Âaà Âcicielowi (obligacje, bony pieniÃÂà ¼ne)
6. Ze wzglÃÂdu na termin lokowania:
krótkoterminowe - papiery o okresie zwrotu nie dà Âuà ¼szym nià ¼ jeden rok (bony skarbowe, bony bankowe)
dà Âugoterminowe - walory o okresie zwrotu przekraczajàcym jeden rok od dnia nabycia
7. Ze wzglÃÂdu na zasiÃÂg obrotu:
dopuszczone do obrotu publicznego - ich nabywania moà ¼e byàoferowane za poà Ârednictwem à Ârodków masowego przekazu , jeà ¼eli oferta jest kierowana do szerszego grona osób (w przypadku Polski 300 osób) lub nieoznaczonego adresata
o ograniczonym obrocie - oferty kierowane do odbiorców w liczbie nie wiÃÂkszej nià ¼ 300 osób
8. Ze wzglÃÂdu na funkcje prawne:
papiery, w których sàinterkorporowane wierzytelnoà Âci pieniÃÂà ¼ne (weksle, czeki)
losy loteryjne, które uwarunkowane sànastÃÂpowaniem zdarzeà  losowych
9. Ze wzglÃÂdu na obrót:
papiery imienne - legitymujàtylko osobàwymienionàw ich treà Âci imiennie
papiery na zlecenie - legitymujàtylko osobÃÂ, która przedstawi dokument uprawnienia
papiery na okaziciela
Krótka charakterystyka wybranych papierów wartoà Âciowych:
OBLIGACJA jest papierem wartoà Âciowym, w którym wystawca (emitent) potwierdza zaciàgniÃÂcie okreà Âlonej kwoty poà ¼yczki i zobowiàzuje siàdo jej zwrotu wà Âaà Âcicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie a takà ¼e do zapà Âaty odsetek.
Podstawowe cechy obligacji:
1. Prawa majàtkowe. Obligacje to papiery wartoà Âciowe, które ucieleà Âniajàokreà Âlone prawa majàtkowe tak à Âcià Âle z nimi zwiàzane, à ¼e sàjedynym prawnie skutecznym sposobem legitymowania uprawnionego.
2. Moà ¼liwoà Âàprzenoszenia na inne podmioty. Obligacje mogàbyàprzenoszone na inne podmioty przez ich nabywców. Jest to równoznaczne z przeniesieniem wà Âasnoà Âci dokumentu jakim jest akcja.
3. Obligacje sàdopuszczone do publicznego obrotu. Obligacje te wystÃÂpujàw postaci zdematerializowanej. Prawa z takich obligacji powstajàw chwili ich zapisania po raz pierwszy na rachunku papierów wartoà Âciowych i przysà Âugujàosobie bÃÂdàcej posiadaczem tego rachunku.
4. Seria. Obligacje sàemitowane w seriach tzn., à ¼e nie sàpodzielone na okreà Âlonàliczbàrównych jednostek. Moà ¼liwe jest tylko dokonanie podziaà Âu obejmujàcego wszystkie obligacje w danej serii , tzw. split.
5. Dà Âuà ¼nik i emitent obligacji. Emitent jest dà Âuà ¼nikiem obligariusza, ten zaà  jest jego wierzycielem.
6. Dà Âuà ¼ne papiery wartoà Âciowe. Wierzytelnoà Âci przysà Âugujàcej nabywcy obligacji odpowiada obciÃ à ¼ajàcy emitenta dà Âug. Obligacja musi zawieraàokreà Âlenie jej wartoà Âci nominalnej.
Rodzaje obligacji:
Obligacje krajowe (wewnÃÂtrzne) i obligacje zagraniczne.
Te pierwsze emitowane sàw kraju emitenta, wystawiane w walucie krajowej i przeznaczone dla nabywców krajowych. Obligacje zagraniczne zaà  emitowane sàpoza granicami kraju emitenta. Wystawiane w walucie obcej i przeznaczone dla nabywców zagranicznych. Np. euroobligacje.
Obligacje wystawiane na okaziciela i imienne.
Obligacje wystawione na okaziciela przeniesienie zawartych w nich praw nastÃÂpuje przez wydania obligacji. Te drugie powodujà, ià ¼ przeniesienie tych praw nastÃÂpuje przez przelew poà Âàczony z wydaniem obligacji.
Obligacje krótkoterminowe, à Ârednioterminowe i dà Âugoterminowe
Krótkoterminowe - majàtermin wykupu krótszy nià ¼ rok i na celu pozyskanie kapitaà Âu obrotowego. Wykupywane sàjednorazowo.
à Ârednioterminowe - termin wykupu jest dà Âuà ¼szy nià ¼ jeden rok a krótszy nià ¼ piÃÂàlat, a na celu majàwykup kapitaà Âu inwestycyjnego. Wykupuje siàje takà ¼e jednorazowo.
DÃ Âugoterminowe - mogÃÂ byÃÂ wykupywane jednorazowo ale czÃÂsto stosowane sÃÂ w odniesieniu do nich inne zasady wykupu.
Obligacje uwierzytelniajàce pieniÃÂà ¼ne, wierzytelnoà Âci niepieniÃÂà ¼ne i mieszane
Wierzytelnoà Âci pieniÃÂà ¼ne - zawierajàzobowiàzanie emitenta do wykupu obligacji w okreà Âlonym terminie i zapà Âaty okreà Âlonego opodatkowania
Wierzytelnoà Âci niepieniÃÂà ¼ne - zawierajàzobowiàzanie emitenta na rzecz obligatariusza okreà Âlonego à Âwiadczenia niepieniÃÂà ¼nego
Wierzytelnoà Âci mieszane - poà Âàczenie obu powyà ¼szych wierzytelnoà Âci
Obligacje o staà Âym, zmiennym i zerowym oprocentowaniu
O staà Âym oprocentowaniu - przynoszàwà Âaà Âcicielom równe oprocentowanie w równych terminach aà ¼ do wykupienia ich przez emitenta
O zmiennym oprocentowaniu - przynoszàoprocentowanie, którego wielkoà Âàjest rÃ³à ¼na w rÃ³à ¼nych terminach aà ¼ do wykupienia ich przez emitenta
O zerowym oprocentowaniu - sàod razu emitowane z dyskontem w stosunku w stosunku do ich wartoà Âci nominalnej
Obligacje przeznaczone do obrotu prywatnego i publicznego
Do obrotu publicznego - uczestniczÃÂ w obrocie publicznym kiedy termin ich wykupu wynosi co najmniej rok
Do obrotu prywatnego - wymagajàdopuszczenia do obrotu przez KomisjàPapierów Wartoà Âciowych i Gieà Âd
Obligacje ogólne i przychodowe
Ogólne - majÃ à ºródà Âo w realizacji à Âwiadczeà Â, które z nich wynikajàw ogólnych dochodach emitenta
Przychodowe - realizowane sàz dochodów jakie przynosi przedsiÃÂwziÃÂcie finansowe z emisji obligacji
Ceny obligacji:
Cena nominalna - naliczane sàod niej odsetki. 100 zà  w przypadku obligacji rocznych i trzyletnich i 1000 zà  w przypadku obligacji dwu-, piÃÂcio- i dziesiÃÂcioletnich. Wykupuje siàobligacje po tej cenie po dodaniu odsetek, po upà Âywie terminu zapadalnoà Âci
Cena emisyjna - kupujemy po niej obligacje, jest ona nià ¼sza lub wyà ¼sza od ceny nominalnej
Cena rynkowa - ustalana jest codziennie na sesjach gieà Âdowych, jako wypadkowa popytu i podaà ¼y
Cena rozliczeniowa - cena gieà Âdowa powiÃÂkszona o narastajàce odsetki. Jest to rzeczywista kwota transakcyjna jakàpà Âaci kupujàcy i jakàotrzymujàsprzedajàcy obligacje.
AKCJA jest papierem wartoà Âciowym, który speà Ânia uczestnictwo jej wà Âaà Âciciela w kapitale spóà Âki akcyjnej i uprawnia do udziaà Âu w jej zyskach w formie tzw. dywidendy oraz do majàtku spóà Âki w przypadku jej likwidacji.
Podstawowym dochodem z akcji jest dywidenda.
Postaci wartoà Âci akcji w obrocie:
- wartoà Âànominalna akcji, stanowi jednostkàkapitaà Âu akcyjnego, jest umiejscowiona na akcji
- wartoà Âàemisyjna, wg niej akcje oferowane sàprzez emitenta do nabycia subskrybentom
- wartoà Âàbieà ¼Ã ca akcji, to odpowiednik ceny jakàw razie sprzedaà ¼y moà ¼na otrzymaàw danym okresie
Rodzaje akcji:
imienna - zawiera imiài nazwisko wà Âaà Âciciela oraz jego adres. Zaznacza siàtu wszelkie zmiany wà Âasnoà Âci akcji
na okaziciela - jej przeniesienie odbywa siàpoprzez wrÃÂczenie jej nabywcy bez pisemnych poà Âwiadczeà Â
opà Âacone gotówkà- wydawane mogàbyàpo ich czÃÂà Âciowej opà Âacie (nie mniejszej nià ¼ 25% wartoà Âci nominalnej)
pojedyncze - kiedy dokument dotyczy wartoà Âci nominalnej jednej akcji
zbiorcze - kiedy dokument dotyczy wartoà Âci nominalnej wiÃÂcej nià ¼ jednej akcji
uprzywilejowane - dopuszczajànierównoà Âàuprawnieà  akcjonariuszy. Muszàbyàimienne.
uà ¼ytkowe - nie posiadajàwartoà Âci nominalnej, gdyà ¼ ich kapitaà  zostaà  spà Âacony
pracownicze -ich sprzedaà ¼ i emisja zamykajàsiàw krÃÂgu osób zatrudnionych w spóà Âce
zwykà Âe - sàpodstawàobrotów gieà Âdowych
pierwszorzÃÂdne - to akcje renomowanych firm a ich gà Âówne cech to stabilnoà Âài wartoà Âci i dywidendy
milczàce - ich wà Âaà Âciciel nie ma wpà Âywu na losy firmy
groszowe - sprzedawane w pakietach, o bardzo niskiej wartoà Âci rynkowej
CZEK to dokument przedstawiajàcy okreà Âlone prawa majàtkowe; do ich realizacji dochodzi po przedstawieniu tego dokumentu do zapà Âaty przez osobàmajàcàlegitymacjàformalnàw stosunku do zobowiàzanego.
Rodzaje czeku:
imienne - uprawniona jest jedynie osoba oznaczona przez wystawcàczeku w treà Âci dokumentu
na zlecenie - uprawniona jest osoba oznaczona przez wystawcàimiennego w treà Âci dokumentu z zamieszczeniem klauzuli "na zlecenie"
na okaziciela - musi mieà  zaà Âàczonàklauzulà"na okaziciela"
gotówkowe - realizowane sàprzez bank w postaci okreà Âlonej kwoty pieniÃÂà ¼nej
rozrachunkowe - speà Âniajàfunkcjàobsà Âugi bezgotówkowego obiegu pieniÃÂà ¼nego
Rodzaje czeków ze wzglÃÂdu na wystawcÃÂ:
podrÃ³à ¼ne
bankierskie
wystawione przez osoby fizyczne
wystawione przez instytucje nie bÃÂdÃÂ ce bankami
skarbowe
Wymogi w zakresie treà Âci czeku (bez któregoà  z nich czek jest niewaà ¼ny):
a) nazwa "czek" na dokumencie
b) polecenie zapà Âacenia oznaczonej sumy
c) nazwisko trasata
d) miejsce pà Âatnoà Âci
e) data i miejsce wystawienia
f) podpis wystawcy
WEKSEL to papier wartoà Âciowy, w którym wystawca przyrzeka osobià Âcie wypà Âatàokreà Âlonej sumy pieniÃÂà ¼nej lub zobowiàzuje innàosobàdo tego.
Postacie weksla:
wà Âasny - wystawca osobià Âcie przyrzeka wypà ÂatÃÂ
trasowany - wystawca zobowiàzuje do zapà Âaty osobàtrzecià(trasat)
Dà Âuà ¼nicy wekslowi:
a) wystawca weksla wà Âasnego
b) wystawca weksla trasowanego
c) trasat
d) wyrÃÂczyciel
e) indosant
f) porÃÂczyciel
Wierzyciele wekslowi:
a) remitent - osoba dla której weksel wypisano
b) indosariusz - osoba, która otrzymaà Âa weksel przez indos
Forma weksla:
- nazwa "weksel" na dokumencie
- polecenie zapà Âacenia
- nazwisko trasata
- termin i miejsce pà Âatnoà Âci
- nazwisko osoby na rzecz której zlecona zapà Âata ma byàdokonana
- data i miejsce wystawienia weksla
- podpis wystawcy
BIBLOIGRAFIA:
1. Banki. Rynek. Operacje. Polityka. Wà Âadysà Âaw L. Jaworski, Zbigniew Krzyà ¼kiewicz, Bohdan Kosià Âski, wyd. Poltext, Warszawa 1998